Osmanlı Devleti Duraklama Dönemi Özeti

Bu dersimizde duraklama döneminin nedenleri üzerinde özet bilgi hazırlayacağım. Bu özetin ses dosyası da bulunmaktadır isterseniz dinleyebilirsiniz de, yararlı olması dileğiyle.

Özeti dinle

AÇIKLAMA :

Osmanlı Devleti’nin ‘‘Duraklama Dönemi’’, 1579 yılında Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa’nın ölümüyle başlar, 1699’da imzalanan ve Osmanlı Devleti’nin tarihte ilk kez toprak kaybettiği antlaşma olan Karlofça Anlaşması’na kadar devam eden dönemdir.

AÇIKLAMA : Duraklama döneminde 61 sadrazam görev yapmıştır.

Duraklamanın Nedenleri

1. İç nedenler

• Devlet idaresinin bozulması

• Askeri teşkilatın bozulması

• İlmiyenin (eğitimin) bozulması

• Maliyenin (Ekonomi) bozulması

• Toplum yapısının bozulması

• Coğrafi keşifler sonucu Osmanlı ticaret gelirlerinin azalması

• Avrupa’daki altının çoğalmasıyla Akçenin değer kaybetmesi

2. Dış Nedenler

• Devletin doğal sınırlarına ulaşması (Doğuda İran, Kuzeyde Rusya, Batıda Avusturya)

• Avrupa da merkezi krallıkların kurulması (Topun kullanılması, Feodalitenin çözülmesi)

• Avrupa’da Rönesans ve Reform hareketleri sonucu bilim ve tekniğin gelişmesi

• Avrupa’nın coğrafi keşifle zenginleşmesi (Altın ve gümüş Avrupa’yı zenginleştirdi)

  

İç Nedenler

1. DEVLET İDARESİNİN BOZULMASI (Merkez yönetiminin bozulması)

• Kanuni'den sonra gelen Osmanlı padişahları devlet yönetiminden uzaklaşmışlardı, seferlere katılmıyorlardı. Böylelikle sadrazamlar padişah adına devleti yönetmeye başladılar. Sokulu Mehmet Paşanın yeteneği ve Köprülü Sülalesi'nin başarıları padişahları gölgede bırakmıştı.

• Kanunlara uyulmamış, saray kadınları, ocak ağaları ve ulema devlet işlerine karışınca devlet yönetimi bozulmuştu.

• Duraklama Dönemi'nde IV. Murat'ın annesi Kösem Sultan ile, IV. Mehmet'in annesi Turhan Sultan yönetimde oldukça etkili oldular.

• III. Mehmet, son kez sancağa çıkan Osmanlı padişahıdır.

• I. Ahmet, sancağa çıkmadan tahta çıkan ilk padişahdır.

• III. Mehmet’ten sonra şehzadelerin sancağa çıkma usulü kaldırılınca, şehzadeler devlet yönetiminde tecrübe kazanmaktan yoksun kaldılar. (Şehzadeler sarayda kafes hayatı yaşadılar.)

• Osmanlı Veraset sisteminin etkisi

• Duraklama döneminde toplam 61 sadrazam görev yapmıştır. Bunun sebebi, devlet yönetimine paralel olarak sadrazamların rüşvet ve iltimas yoluyla göreve gelmeleridir.

a) Osmanlı Veraset Sistemindeki Değişmeler (Veraset-padişahların tahta çıkması sistemi)

• Osman ve Orhan Beyler zamanında ülke hükümdar ailesinin ortak malı idi.

• I. Murat'tan itibaren ülke sadece padişah ve oğullarının sayıldı.

• Fatih Sultan Mehmet en güçlü olanın tahta geçme anlayışını getirdi. (Kardeş katliyle amaç ülkenin birliğini sağlayarak bölünmesini önlemek ve en güçlü olanın başa geçmesi sağlamaktı.)

• I. Ahmet (Duraklama Devri) döneminde yapılan değişiklikle Osmanlı Hanedanı içinde en yaşlı ve akıllı olanın yani Ekber ve Erşedin padişah olması esası benimsendi. Bu yüzden I. Ahmet, sancağa çıkmadan tahta çıkan ilk Osmanlı padişadır.

2. ASKERİ TEŞKİLATIN SEYFİYENİN BOZULMASI

• Tımarların Dirlik toprakların dağıtımındaki adaletsizlik Tımarlı ordusunun bozulmasına, Tımarlı sipahilerin sayısının azalmasına, buna karşılık devletin daha fazla maaşlı asker (kapıkulu) almasına sebep oldu.

• AÇIKLAMA: Bu durum sadece ordunun bozulmasına değil, ekonomik, sosyal ve idari alanda bir çok problemin doğmasına sebep olmuştur.

• III. Murat'tan itibaren Kanun-u Kadim’e aykırı olarak yeniçeri ocağına asker alınmaya başlanmış, maaşlı askerlerin artması devletin ulufe ve cülus bahşişlerini ödemede sıkıntı çekmesine ve kapıkulu ocaklarının bozulmasına yol açmıştır. Yeniçeri Ocağı’na usulsüz asker kaydeden (Kanun-u Kadim’e aykırılık) ilk padişah III. Murat’tır.

• AÇIKLAMA: Yeniçeri teşkilatında OCAK DEVLET İÇİNDİR ilkesi yerini DEVLET OCAK İÇİNDİR ilkesine bırakmaya başlamıştır.

• Donanmanın başına denizcilikten anlamayan kişiler getirilmiş, donanma daha 16. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ihmal edilmeye başlanmıştır.

3. İlmiye (Eğitim) Sınıfındaki Bozulmalar

• İlmiye sınıfının bozulması, bu sınıfın denetimindeki adalet, eğitim ve belediye işlerinin de bozulmasına yol açmıştır. Kadılar rüşvetsiz iş yapmamaya başlamıştır.

• Medreselerde okutulan pozitif bilimlerin ihmal edilmesi bilim ve teknik alanında Avrupa'nın gerisinde kalınmasına sebep olmuştur

• Rüşvet verenlerin, çocuk yaştaki kimselerin beşik uleması müderris olarak profesör olarak atanması medreselerde verilen eğitimin kalitesinin düşmesine neden olmuştur.

• AÇIKLAMA: 17.Yüzyıl bilgini KATİP ÇELEBİ medreselerdeki bu durumu eserlerinde acı bir dille anlatmaktadır.

4. Maliyenin (Ekonominin) Bozulması

• Osmanlı Devleti'nin en önemli gelir ve giderleri orduyla ilgiliydi. Savaş ganimetleri, bağlı devletlerden alınan vergiler, ordu ve donanmanın maaş ve masrafları. Ordu ve donanmanın bozulması savaşların kaybedilmesine, ganimet elde edilmemesine, ordunun masraflarının daha da artmasına, bağlı devletlerin vergilerini vermemesine neden oldu. Kısaca gelirler azalırken, giderler arttı.

• Ulufe ve Cülus bahşişinin artması.

• Ulufe: Yeniçerilere ve diğer kapıkulu askerlerine 3 ayda bir verilen maaştır.

• AÇIKLAMA: Kapıkulu askerinin artması hazineden ödenen ulufe miktarının da artmasına sebep olmuştur.

• Cülus: Tahta çıkmak demektir. Padişahlar tahta geçtiklerinde kapıkulu askerlerine Cülus bahşişi dağıtırlardı. İlk önce Yıldırım Bayezid döneminde dağıtılan cülus bahşişini son olarak III. Mustafa dağıtmış, I.Abdülhamid döneminde ise kaldırılmıştır.

• AÇIKLAMA: Duraklama ve gerileme dönemlerinde sık sık padişah değişikliği Cülus bahşişinin de sık sık dağıtılmasına sebep olmuş, bu durum ise ekonominin bozulmasında önemli bir etken olmuştur.

• Yeni ticaret yollarının bulunması Ümit Burnu ve kapitülasyonlar ticaret ve gümrük gelirlerinin azalmasına sebep oldu.

• Avrupalıların Osmanlı piyasasına sürdükleri altın ve gümüş Osmanlı parasının değer kaybına neden oldu.

  5. Toplum Yapısındaki Bozulmalar

• Nüfusun artışı ile işsiz ve topraksız insanların ortaya çıkmıştır.

• Yönetim, ekonomi adaletteki bozulmalar Anadolu, Rumeli ve diğer eyaletlerde iç isyanların çıkmasına neden olmuştur.

• Osmanlı toplumunun değişik din, mezhep ve uluslardan oluşması nedeniyle bu unsurlar merkezi otoritenin bozulmasıyla dağılma eğilimi içine girmişlerdir.

  Duraklama dönemi Sokullu Mehmet Paşa'nın 1579'da ölümünden, 1699 Karlofça antlaşmasına kadar geçen dönemdir. Bu dönemin Padişahları sırasıyla:

  1. III. Murat * (1574-1595)

  2. III.Mehmet (1595-1603)

  3. I.Ahmet (1603-1617)

  4. I.Mustafa (1617-1618/1622-1623)

  5. II.Osman (Genç) (1618-1622)

  6. IV.Murat (1623-1640)

  7. I.îbrahim (1640-1648)

  8. IV.Mehmet (1648-1687)

  9. II.Süleyman (1687-1691)

  10. II.Ahmet (1691-1695)

  11. II.Mustafa (1695-1703)

      Köprülüler Devri (1656-1683): Padişah IV.Mehmet zamanında sırasıyla Köprülü Mehmet Paşa, Fazıl Ahmet Paşa, Fazıl Mustafa Paşa ve Merzifonlu Kara Mustafa Paşa sadrazam olmuştur.